Η Δυτική Μακεδονία διανύει μία από τις κρισιμότερες περιόδους των τελευταίων ετών. Το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ) περιλαμβάνει μία σειρά στόχων, μεταξύ των οποίων είναι η σταδιακή κατάργηση του λιγνίτη στην ηλεκτροπαραγωγή έως το 2028 – με την πλειοψηφία των εργοστασίων να αποσύρονται έως το 2023 – και η ταυτόχρονη αξιοποίηση των ΑΠΕ για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Στην Ευρωπαϊκή Πολιτική για τη μετάβαση σε μία κλιματικά ουδέτερη οικονομία, η Ελλάδα ήταν η πρώτη χώρα η οποία ανακοίνωσε την πλήρη απολιγνιτοποίησή της.

Η ενεργειακή μετάβαση πρόκειται να πλήξει τις περιοχές της Δυτικής Μακεδονίας και της Μεγαλόπολης, η οικονομία των οποίων ήταν άμεσα συνδεμένη με τη λειτουργία των λιγνιτικών εργοστασίων. Για 50 και πλέον χρόνια η Δυτική Μακεδονία αποτέλεσε την ενεργειακή καρδιά της χώρας παράγοντας το 75% της εγχώριας παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με τη λειτουργία 5 ατμοηλεκτρικών  σταθμών στην περιοχή. Δεδομένου ότι το μεγαλύτερο ποσοστό του τοπικού ΑΕΠ στηριζόταν μέχρι σήμερα στη λιγνιτική δραστηριότητα, η ραγδαία μετάβαση της περιοχής στη μεταλιγνιτική εποχή συνοδεύεται από σοβαρές οικονομικές και κοινωνικές προκλήσεις.

Για την επιτυχή διαδικασία απεξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα, βασική προϋπόθεση είναι η μετάβαση να είναι δίκαιη και χωρίς αποκλεισμούς. Να περιλαμβάνει πολιτικές στήριξης των περιοχών, των επιχειρήσεων και των πολιτών που πλήττονται από τα μέτρα αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής. Για το σκοπό αυτό εκπονούνται, με τη βοήθεια αρμόδιων διεθνών οργανισμών, σχέδια “δίκαιης μετάβασης” (Just Transition), η υλοποίηση των οποίων θα χρηματοδοτηθεί από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Δίκαιης Μετάβασης.

Η Ρήτρα Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης που υιοθέτησε το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας για τις λιγνιτικές περιοχές περιλαμβάνει σειρά πρωτοβουλιών οι οποίες διατρέχουν το σύνολο των αναπτυξιακών παρεμβάσεων όλων των υπουργείων με στόχο την άμβλυνση του οικονομικού και κοινωνικού κόστους της μετάβασης. Από μέρους του Υπουργείου Παιδείας, η εφαρμογή της Ρήτρας Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης προβλέπει την ενδυνάμωση και στήριξη του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας ως αντισταθμιστικό όφελος απέναντι στις διαφαινόμενες αλλαγές, όπως έχει ειπωθεί από επίσημα χείλη, «θα δώσει έναν τελείως διαφορετικό ρόλο από εκείνον που είχαμε συνηθίσει να βλέπουμε στα Πανεπιστήμια της πατρίδας μας για πολλές δεκαετίες».

Στη συγκυρία αυτή, το Πανεπιστήμιο ως ένας από τους στρατηγικούς εταίρους στον σχεδιασμό και στην υλοποίηση του νέου αναπτυξιακού μοντέλου της περιοχής θα αποτελέσει τον κεντρικό πυρήνα στην ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου οικοσυστήματος καινοτομίας, με εξειδίκευση στην καθαρή ενέργεια και στις περιβαλλοντικές τεχνολογίες. Το Ίδρυμα καλείται επίσης να πρωταγωνιστήσει μέσω του Κέντρου Δια Βίου Μάθησης στην επανεκπαίδευση και επανακατάρτιση του εργατικού δυναμικού της περιοχής και να καταστεί καταλύτης στο αναπτυξιακό γίγνεσθαι της Δυτικής Μακεδονίας.